Elección tecnológica y expresión socialanálisis arqueométrico de cerámicas funerarias argáricas del Cerro de San Cristóbal (Ogíjares, Granada)

  1. Albero Santacreu, Daniel
  2. Aranda Jiménez, Gonzalo
Revista:
Complutum

ISSN: 1131-6993 1988-2327

Año de publicación: 2014

Volumen: 25

Número: 1

Páginas: 109-127

Tipo: Artículo

DOI: 10.5209/REV_CMPL.2014.V25.N1.45358 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Complutum

Resumen

El estudio de las elecciones tecnológicas y el grado de variabilidad técnica observadas en la cerámica argárica se revela esencial para poder profundizar en las dinámicas sociales propias de la Edad del Bronce en el sureste peninsular. Desde esta perspectiva, el presente trabajo se centra en la caracterización arqueométrica de un conjunto de vasijas cerámicas procedentes de los contextos funerarios del Cerro de San Cristóbal (Ogíjares, Granada) con la finalidad de aproximarnos a sus pautas de fabricación, al grado de interacción de los artesano/as y al modo en que pudo organizarse la producción. Para ello, se ha procedido al análisis petrológico y mineralógico de las vasijas mediante microscopio petrográfico y Difracción de rayos X, y al estudio de la microestructura de la matriz arcillosa con microscopio electrónico de barrido. Los resultados evidencian una alta homogeneidad tecnológica en la mayor parte de piezas y tipos fabricados, excepto en algunas piezas tipológicamente diferenciadas de los estándares argáricos cuyos patrones de fabricación y deposición parecen responder a otras dinámicas sociales. Las elecciones tecnológicas constatadas evidencian un panorama complejo en el que pudieron interaccionar factores diversos como el habitus tecnológico, las estrategias de aprendizaje, el grado de interacción social y la forma en que las vasijas cerámicas fueron conceptualizadas

Referencias bibliográficas

  • Albero, D. (2011): Caracterización tecnológica, social y adaptación funcional de cerámicas prehistóricas en el Oeste y Sureste de Mallorca (1700-50 BC): aproximación sincrónica y diacrónica a partir del estudio arqueométrico de pastas. Tesis doctoral electrónica. Universidad de Granada, Granada.
  • Albero, D.; Calvo, M.; Javaloyas, D., García Rosselló, J. (2013): Homología y redes de aprendizaje: una aproximación a la producción de cerámica konkomba (NE Ghana). II Congreso Internacional sobre Estudios Cerámicos: Etnoarqueología y experimentación, más allá de la analogía, Universidad de Granada: 19-21.
  • Aranda, G. (2001): El análisis de la relación forma-contenido de los conjuntos cerámicos del yacimiento arqueológico del Cerro de la Encina (Granada, España), British Archaeological Reports International Series 927, Archaeopress, Oxford.
  • Aranda, G. (2004): Craft specialization in pottery production during the Bronze Age in south-eastern Iberia. Journal of Iberian Archaeology, 6: 157-179.
  • Aranda, G. (2010): Entre la tradición y la innovación: el proceso de especialización en la producción cerámcia argárica. Menga. Revista de Prehistoria de Andalucía, 1: 77-95.
  • Aranda, G.; Alarcón, E.; Murillo Barroso, M.; Montero, I.; Jiménez-Brobeil, S.; Sánchez Romero, M.; Rodríguez-Ariza, M.O. (2012): El yacimiento argárico del cerro de San Cristóbal (Ogíjares, Granada). Menga. Revista de Prehistoria de Andalucía, 3: 141-65.
  • Arnold, D.E. (2000): Does the standardization of ceramic pastes really mean specialization? Journal of Archeaological Method and Theory, 7: 333-357.
  • Arnold, P.J. (1999): On Typologies, Selection, and Ethnoarchaeology in Ceramic Production Studies. Material Meanings. Critical Approaches to the Interpretation of Material Culture (E. Chilton, ed.), University of Utah Press, Utah: 103-117.
  • Arteaga, O.; Schubart, H. (2000): Formas de la cerámica argárica de Fuente Álamo. Fuente Álamo. Las excavaciones arquológicas 1977-1991 en el poblado de la Edad del Bronce (H. Schubart, V. Pingel, O. Arteaga, eds.). Consejería de Cultura de la Junta de Andalucía, Sevilla: 99-106.
  • Ayala Juan, M.M. (1991): El poblamiento argárico en Lorca. Estado de la cuestión. Real Academica Alfonso X el Sabio, Murcia.
  • Blackman, M.; Stein, G.; Vandivier, P. (1993): The Standardization Hypothesis and Ceramic Mass Production: Technological, Compositional, and Metric Indexes of Craft Specialization at Tell Leilan, Syria. American Antiquity, 58(1): 60-80.
  • Budden, S. (2009): Technological signatures of ceramics: a methodology to define and interpret skill and learning strategies. X European Meeting on Ancient Ceramics, London.
  • Buxeda, J.; Tsantini, E. (2009): Les àmfores ibèriques del derelicte de Cala San Vicenç i la seva contrastació amb les àmfores de la Palaià Polis d’Empúries: Evidències des de la seva caracterització arqueomètrica. El vaixell grec arcaic de Cala San Vicenç (X. Nieto, M. Santos, eds.), Monografies del CASC 7: 373-392.
  • Buxeda, J.; Madrid, M. (2009): Sobre un individu de ceràmica grisa monocroma de derelicte de Cala San Vicenç i la seva contrastació amb la producción de la Palaià Polis d’Empúries: La seva caracterització arqueomètrica. El vaixell grec arcaic de Cala San Vicenç (X. Nieto, M. Santos, eds.), Monografies del CASC 7: 347-354.
  • Calvo, M.; García Rosselló, J.; Javaloyas, D.; Albero, D. (en prensa): Playing with mud? An ethnoarchaeological approach to children’s learning in Kusasi ceramic production. Children, identity and space (M. Sánchez Romero, E. Alarcón García, G. Aranda Jiménez, eds.), SSCIP Monograph Series, Oxbow, Oxford.
  • Capel, J.; Delgado, R.; Párraga, J.; Guardiola, J.L. (1995): Identificación de técnicas de manufactura y funcionalidad de vasijas cerámicas en estudios de lámina delgada. Complutum, 6: 311-318.
  • Castro, P.V.; Chapman, B.; Gili, S.; Lull, V.; Micó, R.; Rihuete, C.; Sanahuja, M.E. (1993-94): Tiempos sociales de los contextos funerarios argáricos. Anales de Prehistoria y Arqueología, 9-10: 77-106.
  • Castro, P.V.; Chapman, B.; Gili, S.; Lull, V.; Micó, R.; Rihuete, C.; Risch, R.; Sanahuja, M.E. (1999): Proyecto Gatas 2. La dinámica arqueoecológica de la ocupación prehistórica. Consejería de Cultura de la Junta de Andalucía, Sevilla.
  • Cau Ontíveros, M.A.; Day, P.M.; Montana, G. (2002): Secondary calcite in archaeological ceramics: evaluation of alteration and contamination processes by thin section study. Modern Trends in Scientific Studies of Ancient Ceramics (V. Kilikoglou, A. Hein, Y. Maniatis, eds.), BAR Internat. Series 1011, Archaeopress, Oxford: 9-18.
  • Chung, F. (1974): Quantitative interpretation of X-ray diffraction patterns: Matrix flushing method of quantitative multicomponent analisys. Journal of Applied Crystallography, 7: 519-525.
  • Colomer, E. (2005): Cerámica prehistórica y trabajo femenino en el Argar: una aproximación desde el estudio de la tecnología cerámica. Arqueología y Género (M. Sánchez Romero, ed.), Universidad de Granada, Granada: 177-219.
  • Comodi, P.; Zanazzi, P.F. (2000): Structural thermal behavior of paragonite and its dehydroxylate: a hightemperature single-crystal study. Physics and Chemistry of Minerals, 27(6): 377-385.
  • Costin, C. (1991): Craft Specialization: Issues in Defining, Documenting, and Explaining the Organizations of Production. Advances in Archaeological Method and Theory, 3: 1-56.
  • Costin, C. (2000): The use of Ethnoarchaeology for the Archaeological Study of Ceramic Production. Journal of Archaeological Method and Theory, 7(4): 377-403.
  • Costin, C. (2005): Craft production. Handbook of Archaeological Method (H. Maschner, C. Chippindale, eds.), Altamira Press, Lanham: 1084-1107.
  • Contreras, F.; Capel, J.; Esquivel, J.A.; Molina, F.; De la Torre, F. (1987-88): Los ajuares cerámicos de la necrópolis argárica de la Cuesta del Negro (Purullena, Granada). Avance al estudio analítico y estadístico. Cuadernos de Prehistoria de la Universidad de Granada, 12-13: 135-156.
  • Contreras, F.; Cámara, J.A. (2000). La cerámica. Proyecto Peñalosa. Análisis histórico de las comunidades de la Edad del Bronce del piedemonte meridional de sierra Morena y depresión Linares-Bailén (F. Contreras, ed.), Consejería de Cultura, Junta de Andalucía, Sevilla: 77-128.
  • Cuadrado, E. (1950): Utiles y armas de El Argar. Ensayo de tipología. I Congreso Nacional de Arqueología. Cartagena: 7-28.
  • Cuomo Di Caprio, N.; Vaughan, S. (1993): An experimental study in distinguishing grog (Chamotte) from argillaceous inclusions in ceramic thin sections. Archeomaterials, 7(1): 21-40.
  • Dietler, M.; Herbich, I. (1998): Habitus, techniques, style: an integrated approach to the social understanding of material culture and boundaries. The Archaeology of Social Boundaries (M. Stark, ed.), Smithsonian, Washington: 232-263.
  • Dobres, M.; Hoffman, C. (1994): Social agency and the dynamics of prehistoric technology. Journal of Archaeological Method and Theory, 1(3): 211-258.
  • Drebushchak, V.; Mylnikova, L.; Drebushchak, T.; Boldyrev, V. (2005): The investigation of ancient pottery: Application of thermal analysis. Journal of Thermal Analysis and Calorimetry, 82: 617-626.
  • García López, M.M. (1992): La Bastida de Totana: estudio de materiales arqueológicos inéditos. Universidad de Murcia, Murcia.
  • García Rosselló, J.; Calvo Trias, M. (2006): Análisis de las evidencias macroscópicas de cocción en la cerámica prehistórica una propuesta para su estudio. Mayurqa, 31: 83-112.
  • Gosselain, O.; Livingstone-Smith, A. (2005): The source clay selection and processing practices in Sub-Saharian Africa. Pottery Manufacturing Processes: Reconstitution and Interpretation (A. Livingstone, D. Bosquet, R. Martineau, ed.), BAR International Series 1349, Archaeopress, Oxford: 33-47.
  • Hurcombe, L. (2007): A Sense of Materials and Sensory Perception in Concepts of Materiality. World Archaeology, 39(4): 532-545.
  • IGME (1980) Mapa geológico de España 1: 50.000, Padul. Ministerio de Industria y Energía, Madrid. Jover Maestre, F.J.; López Padilla, J.A. (2009): La cerámica argárica de San Antón y Laderas del Castillo a partir de la colección Furgús. En los confines del Argar. Una cultura de la Edad del Bronce en Alicante (M. Hernández Pérez, J. Soler Díaz, J.A. López Padilla, eds.), MARQ Museo Arqueológico de Alicante, Alicante: 100-109.
  • Lemonnier, P. (1993): Introduction to Technological choices: Transformation in Material Cultures since the Neolithic. Routledge. London.
  • Linares, J., Huertas, F., Capel, J. (1983): La arcilla como material cerámico: características y comportamiento. Cuadernos de Prehistoria de la Universidad de Granada, 8: 479-490.
  • Livingstone-Smith, A. (2000): Processing clay for pottery in northern Cameroon: Social and technical requirements. Archaeometry, 42: 21-42.
  • Longacre, W.A. (1999): Standardization and Specialization: what’ s the link? Pottery and people. A dynamic interaction (J. Skibo, G. Feinman, eds.), The University Utah Press, Utah: 44-58.
  • Lull, V. (1983): La cultura del argar. Un modelo para el estudio de las formaciones sociales prehistóricas. Crítica, Barcelona.
  • Mainman, A. (1982): Studies of Anglo-Saxon pottery from Canterbury. Current research in ceramics: Thinsection studies (I. Freestone, C. Johns, T. Potter, eds.), British Museum Occasional Paper 32, Londres: 93-100.
  • Martínez Rodríguez, A.; Ponce García, J.; Ayala Juan, M.M. (1999): Excavaciones de urgencia del poblado argárico de Los Cipreses, Lorca. Años 1992-93. Memorias de Arqueología, 8: 156-182.
  • Maritan, L.; Mazzoli, C.; Freestone, I. (2007): Modelling changes in mollusc shell internal microstructure during firing: implications for temperature estimation in shell bearing pottery. Archaeometry, 49(3): 529-541.
  • Martín, J.D. (2004): Using XPowder: A software package for Powder X-Ray diffraction analysis. www.xpowder.com
  • Matthew, A.J.; Woods, A.J.; Oliver, C. (1991): Spots before the eyes: new comparison of charts for visual percentage estimation in archaeological material. British Museum Occasional Paper, 81: 211-264.
  • Milà, M.S.; Arana, R.; Cámara, J.A.; Contreras, F. (2007): La cerámica argárica de Peñalosa. Un estudio arqueométrico. As Idades do Bronze e do Ferro na Península Ibérica. Actas del IV Congresso de Arqueología Peninsular (Faro, 14 a 19 de Setembro de 2004), (J. Morín, D. Urbina, N. Ferreira, eds.), Universidade do Algarve, Braga. 171-184.
  • Milà, M.S.; Buxeda, J.; Alías, A.; Arana, R. (2000): Caracterización arqueométrica de cerámicas argáricas del yacimiento de Los Cipreses (Lorca). Cadernos del Laboratorio Xeolóxico de Laxe, 25: 399-402.
  • Neupert, M.A. (2000): Clays of Contention: An ethnoarchaeological Study of Factionalism and Clay Composition. Journal of Archaeological Method and Theory, 7(3): 249-272.
  • Ruiz-Gálvez, M. (1977): Nueva aportación al conocimiento de la cultura de El Argar. Trabajos de Prehistoria, 34: 85-110.
  • Rye, O.S. (1981): Pottery Technology: Principles and Reconstruction. Traxacum, Washington D.C. Sánchez Romero, M. (2004): Children in southeast of Iberian Peninsula during Bronze Age. EthnographischArchäologische Zeitschrift, 47: 377-387.
  • Sánchez Romero, M. (2008): Childhood and the Construction of Gender Identities through Material Culture. Childhood in the Past, 1: 17-37.
  • Schiffer, M.B.; Skibo, J.M. (1987): Theory and experiment in the study of technological change. Current Anthropology, 28: 595-622.
  • Schubart, H.; Pingel, V.; Arteaga, O. (2000): Fuente Álamo. Las excavaciones arqueológicas 1977-1991 en el poblado de la Edad del Bronce. Arqueología Monografías, Consejería de Cultura de la Junta de Andalucía, Sevilla.
  • Schuhmacher, T.X. (2003). Die Sidedlungskeramik der Grabungen 1985-1991. Iberia Archaeologica, 4: 15-296.
  • Sinopoli, C.M. (1988): The Organization of Craft Production at Vijayanagara, South India. American Anthropologist, 90(3): 580-597.
  • Siret, E.; Siret, L. (1890): Las primeras edades del metal en el sudeste de España. Resultados obtenidos en las excavaciones hechas por los autores desde 1881 a 1887. Barcelona.
  • Stark, B.L. (1995): Problems in Analysis of Stardardization and Specialization in Pottery. Ceramic Production in the American Southwest (B. Mills, P. Crown, eds.), The University of Arizona Press, Tucson: 231-276.
  • Van Berg, P.L. (1998): La Collection Siret à Bruxelles 2. La Céramique de la Culture d’el Argar (2300-1600 avant notre ère). Musées Royaux d’art et D’histoire, Bruxulles.
  • Velde, B.; Druc, I. (1999): Archaeological Ceramic Materials: Origin and Utilization. Springer, Berlin.
  • Whitbread, I. (1986): The characterization of argillaceous inclusions in ceramic thin sections. Archaeometry, 28: 79-88.
  • Whitbread, I. (1995): Greek Transport Amphorae: A Petrological and Archaeological Study. Fitch Laboratory Occasional Paper, 4. British School at Athens, Athens.