La placa cerámica decorada de época tardoantigua del Museu d'Història de Manacir (Mallorca-Islas Baleares)

  1. José Ildefonso Ruiz Cecilia 1
  2. Julio M. Román Puzón 2
  3. Mateu Riera Rullan 3
  1. 1 Universidad de Granada
    info

    Universidad de Granada

    Granada, España

    ROR https://ror.org/04njjy449

  2. 2 Universitat Autònoma de Barcelona
    info

    Universitat Autònoma de Barcelona

    Barcelona, España

    ROR https://ror.org/052g8jq94

  3. 3 Institut Català d'Arqueologia Clàssica
Revista:
Bolletí de la Societat Arqueològica Lul·liana: Revista d'Estudis Històrics

ISSN: 0212-7458

Año de publicación: 2019

Número: 75

Páginas: 43-63

Tipo: Artículo

Otras publicaciones en: Bolletí de la Societat Arqueològica Lul·liana: Revista d'Estudis Històrics

Resumen

Las placas cerámicas decoradas de época tardoantigua constituyen una peculiar manifestación artística dentro del mundo hispano, concretamente del mediodía peninsular. Tradicionalmente se han emparentado con las norteafricanas, concentradas mayoritariamente en la región tunecina. En el Museu d’Història de Manacor se conserva el fragmento de una de estas placas que se ha vinculado a las excavaciones efectuadas por J. Aguiló en la basílica de Son Peretó. En el presente trabajo se realiza una caracterización y contextualización de esta pieza desde una óptica histórica, arqueológica y cronotipológica así como una recopilación de ejemplares similares

Referencias bibliográficas

  • ALCAIDE GONZÁLEZ, S.: “Història de les investigacions a Son Peretó”, RIERA RULLAN, M.; CAU, M.A.; SALAS, M. (eds.): Musa. Revista del Museu d’Història de Manacor, núm. 8 (El conjunt paleocristià de Son Peretó (Manacor, Mallorca). Excavació i adequació de les habitacions del sector oest), Manacor, 2013
  • ALCAIDE GONZÁLEZ, S.: Arquitectura cristiana balear en la antigüedad tardía (siglos V-X dC), Tesis doctoral Universitat Rovira i Virgili, Tarragona, 2011.
  • ALCORTA IRASTORZA, E.: “Ladrillo con crismón de Castillós”, LÓPEZ QUIROGA, J.; MARTÍNEZ TEJERA, A.M. (coords.): In tempore sueborum. El tiempo de los suevos en la Gallaecia (411-585). El primer reino medieval de occidente, Ourense, 2017 url: http://www.intemporesueborum.es/es/catalogo/ [consulta 28/02/2018].
  • ALMEIDA, F. de: “Arte visigótica em Portugal”, O Arqueólogo Português, 2ª Série, 4, 1962
  • AMENGUAL I BATLE, J.: “Els inicis del cristianisme a les Illes Balears: una perspectiva històrica”, RIERA RULLAN, M.; CAU ONTIVEROS, M.A.; SALAS BURGUERA, M. (eds.): Musa. Revista del Museu d’Història de Manacor, 8 (El conjunt paleocristià de Son Peretó (Manacor, Mallorca). Excavació i adequació de les habitacions del sector oest), Manacor, 2013
  • AMENGUAL I BATLE, J.: Els orígens del cristianisme a les Balears, Palma, 1991
  • AMENGUAL I BATLE, J.: Els orígens del cristianisme…, pp. 517-518; AMENGUAL I BATLE, J.: Judíos, católicos y herejes: El microcosmos balear y tarraconense de Seuerus de Menorca, Consentius y Orosius (413-421), Granada, 2008
  • AMENGUAL I BATLE, J.; ORFILA PONS, M.: “Paganos, judíos y cristianos en las Baleares: documentos literarios y arqueológicos”, Ilu. Revista de Ciencias de la Religiones, 17, 2007
  • BEN LAZREG, N.: “38. Carreau (Rosace à six petals)”, LANDES, C.; BEN HASSEN, H. (eds.): Catalogue de l’exposition “Tunisie: du christianisme à l’islam. IVe-XIVe siècle”, Lattes, 2001
  • BEN LAZREG, N.: “51. Fragment de voûte”, LANDES, C.; BEN HASSEN, H. (eds.), Catalogue de l’exposition “Tunisie: du christianisme à l’islam. IVe-XIVe siècle”, Lattes, 2001
  • BEN LAZREG, N.: “Christlicher Bauschmuck aus Ton”, Erben des Imperiums in Nordafrika: Das Konigreich der Vandalen, Mainz am Rheim, 2009
  • BEN LAZREG, N.: “Une production du pays d’El-Jem: les carreaux de terre cuite chrétiens d’époque byzantine”, L’Africa romana, VIII, 199116 AGUILÓ PINYA, J. {PUIG I CADAFALCH, J.}: “Basílica cristiana primitiva en el paratge de Son Peretó a Manacor”, Anuari de l’Institut d’Estudis Catalans, VI, 1920.
  • BOTELLA ORTEGA, D.; SÁNCHEZ VELASCO, J.: La basílica de Coracho, Al-Yussana. Monografías de Patrimonio Arqueológico y Etnológico 1, Lucena, 2008
  • CASTELO RUANO, R.: “Placas decoradas paleocristianas y visigodas de la colección Alhonoz (Écija, Sevilla)”, Espacio, tiempo y forma. Serie II, Historia Antigua, 9, 1996
  • CHAVARRÍA ARNAU, A.: A la sombra de un Imperio. Iglesias, obispos y reyes en la Hispania tardoantigua (siglos V-VIII), Bari, 2018
  • CRUZ VILLALÓN, M.ª: Mérida visigoda. La escultura arquitectónica y litúrgica, Badajoz, 1985
  • DELATTRE, A.-L.: Musée Lavigerie de Saint-Louis de Carthage : collection des Pères blancs formée par le R. P. Delattre, Paris, 1899
  • DUVAL, N.: “L’art préroman hispanique”, Revue Archéologique, Nouvelle Série, fasc. 1, 1977
  • DUVAL, N.: “La place des églises des Baléares dans l’Archéologie Chrétienne de la Mediterranée Occidentale”, III Reunió de Arqueologia Cristiana Hispànica, Barcelona, 1994
  • DUVAL, N.; CINTAS, J.: “Le martyrium de Cincari et les martyria triconques et tétraconques en Afrique”, Mélanges de l’École française de Rome. Antiquité, 88-2, 1976
  • DUVAL, N.; CINTAS, M.: “VI. Basiliques et mosaïques funéraires de Furnos Minus”, Mélanges de l’École française de Rome. Antiquité, 90-2, 1978
  • DUVAL, N.; FONTAINE, J.: “Un fructueux échange entre archéologues, liturgistes et patristiciens: le colloque de Montserrat (2-5 novembre 1978)”, Revue d’ Etudes Augustiniennes et Patristiques, 25 (3-4), 1979
  • DUVAL, N.; LAMARE, N.: “Une petite ville romaine de Tunisie: le Municipium Cincaritanum”, Mélanges de l’École française de Rome. Antiquité, 124-1, 2012.
  • ELORZA GUINEA, J.C.: Placas de cerámica estampada de tiempos paleocristianos y visigodos en Hispania, tesis doctoral inédita, Pontificio Istituto de Archeologia Cristiana, Roma, 1968-1969
  • ELORZA GUINEA, J.C.: Placas de cerámica…; RUIZ CECILIA, J.I.; ROMÁN PUNZÓN, J.M.: “Las placas cerámicas decoradas tardoantiguas con iconografía cristiana en el sur de la península Ibérica”, Anuario de Historia de la Iglesia Andaluza, VIII, 2015
  • FERNÁNDEZ GÓMEZ, F.: “Mi voz es su lengua”, Magna Hispalensis. El universo de una iglesia, Sevilla, 1992, núm. 28
  • FONTAINE, J.: L’art préroman hispanique, Paris 1973
  • FULLANA PIZÁ, C.; ROSSELLÓ ANDREU, M.: “Mossèn Baltasar Piña i la ceràmica decorada del Museu d’Història de Manacor”, IV Jornades d’estudis locals de Manacor, Manacor, 2007
  • GÓMEZ DE AVELLANEDA SABIO, C.: “Placa cerámica decorada con crismón, procedente de Barbesula”, Almoraima. Revista de estudios campogibraltareños, 42, 2011
  • GONZÁLEZ ACUÑA, D.: Forma Vrbis Hispalensis. El urbanismo de la ciudad romana de Hispalis a través de los testimonios arqueológicos, Sevilla, 2011
  • HANEL, N. y RISTOW, S.: “Vier frühchristliche ziegelplatten mit reliefverzierung aus Nordafrika und Südspanien”, Kölner Jahrbuch, 43, 2010
  • HERNÁNDEZ DÍAZ, J.; SANCHO CORBACHO, A.; COLLANTES DE TERÁN, F.: Catálogo arqueológico y artístico de la provincia de Sevilla, IV, Sevilla, 1955
  • LANTIER, R.: “Les arts chrétiens de la Péninsule Ibérique et de l’Afrique du Nord”, Homenaje a Mélida, III (Anuario del Cuerpo Facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Arqueólogos), 1935
  • LOZA AZUAGA, M.ª L.: “Tipología y catálogo de las placas cerámicas decoradas a molde de época tardorromana y visigoda conservadas en el Museo de Málaga”, Mainake, 13-14, 1991-1992
  • MAHJOUBI, A.: Recherches d’histoire et d’archéologie à Henchir el-Faouar, Tunisie. La cité des Belalitani Maiores, Tunis, 1978
  • MARIMON RIBAS, P.: “Las Insulae Baliares en los circuitos de intercambio africano: la importación de alimentos (123 a.C.-707 d.C.)”, L’Africa romana, XV, Roma, 2004
  • MARTÍNEZ, J. M.: “Posible origen africano del cristianismo español”, Archivo Español de Arqueología, 40, 1967
  • METZGER, C.: “110. Tile rosette”, From Hannibal to Saint Augustine. Ancient Art of North Africa from the Musée du Louvre, Atlanta, 1994
  • MOLL MERCADAL, B.: “L’Imperi Romà d’Orient a Menorca: el testimoni numismatic”, Gaceta numismática, 157, 2005
  • PALOL I SALELLAS, P. de, et alii: “Notas sobre las basílicas de Manacor, en Mallorca”, Trabajos del Museo de Mallorca, 3, Palma de Mallorca, 1967
  • PALOL I SALELLAS, P. de: “Arte y arqueología”, Historia de España Menéndez Pidal. España visigoda, III-II, Madrid, 1990
  • PALOL I SALELLAS, P. de: “Esencia del arte hispánico de época visigoda: romanismo y germanismo”, Settimane di Studio del Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo. III. I Gotti in Occidente. Problemi (29 marzo-5 aprile 1955), Spoleto, 1956
  • PALOL I SALELLAS, P. de: “Placas en cerámica, decoradas, paleocristianas y visigodas”, Scritti di storia dell’Arte in onore di Mario Salmi I, Roma, 1961
  • PALOL I SALELLAS, P. de: Arqueología cristiana de la España romana. Siglos IV-VI, Valladolid, 1967
  • PALOL I SALELLAS, P. de: Tarraco hispanovisigoda, Tarragona, 1953
  • PÉREZ MARTÍNEZ, L.: “Mallorca Cristiana”, MASCARÓ, J. (coord.): Sobretiro de la «Historia de Mallorca», I.18, Palma de Mallorca, 1970
  • PINYA FORTEZA, B.: El museo arqueológico y la basílica primitiva de Manacor. Colección Panorama Balear, 28, Palma, 1953
  • QUIÑONES COSTA, A.M.ª: El simbolismo vegetal en el arte medieval. La flora esculpida en la Alta y Plena Edad Media europea y su carácter simbólico, Madrid, 1995
  • RIERA RULLAN, M.: El monacat insular de la Mediterrània Occidental. El monestir de Cabrera (Balears, segles V-VIII), Studia Archaeologiae Christianae, 1, Barcelona, 2017
  • RIERA RULLAN, M.; CAU ONTIVEROS, M.A.: “Cronologia d’un assentament de l’Antiguitat Tardana”, RIERA RULLAN, M.; CAU ONTIVEROS, M.A.; SALAS BURGUERA, M. (coords.): Cent anys de Son Peretó: descobrint el passat cristià, Palma de Mallorca, 2012
  • RIERA RULLAN, M.; CAU ONTIVEROS, M.A.: “Història d’un descobriment”, RIERA RULLAN, M.; CAU ONTIVEROS, M.A.; SALAS BURGUERA, M. (coords.): Cent anys de Son Peretó: descobrint el passat cristià, Palma de Mallorca, 2012
  • RIERA RULLAN, M.; CAU ONTIVEROS, M.A.; SALAS BRUGUERA, M. (eds.): Musa. Revista del Museu d’Història de Manacor, 8 (El conjunt paleocristià de Son Peretó (Manacor, Mallorca). Excavació i adequació de les habitacions del sector oest), Manacor, 2013
  • RIERA RULLAN, M.; CAU ONTIVEROS, M.A.; SALAS BURGUERA, M. (coords.): Cent anys de Son Peretó: descobrint el passat cristià, Palma de Mallorca, 2012
  • ROSSELLÓ-BORDOY, G.: “Los siglos oscuros de Mallorca”, Mayurqa, 10, 1973
  • RUIZ GONZÁLEZ, H.: “Las placas cerámicas decoradas de la Antigüedad Tardía: un análisis morfológico e iconográfico de los materiales encontrados en la actual Andalucía”, @rqueología y territorio, 11, 2014 url: http://www.ugr.es/~arqueologyterritorio/PDF11/9- Hacomar.pdf [consulta 29/08/2016]
  • RUIZ PRIETO, E.: “Las placas cerámicas decoradas del Museo Arqueológico de Sevilla (MASE): morfología, iconografía y contextualización”, Revista de Claseshistoria. Publicación digital de Historia y Ciencias Sociales, artículo 286, 15 de marzo de 2012 url: http://www.claseshistoria.com/revista/2012/ articulos/ruiz-placas-museo.pdf [consulta 29/08/2016].
  • RUIZ PRIETO, E.; DOZ, J.R.: “«Ladrillo visigótico» de Santa María de Turris”, El Gallet. Boletín de la Asociación de Amigos y Residentes de Torres, 56, 2015
  • SALAS BURGUERA, M.: “Mossèn Joan Aguiló, el protagonista principal”, RIERA RULLAN, M.; CAU ONTIVEROS, M.A.; SALAS BURGUERA, M. (coords.): Cent anys de Son Peretó: descobrint el passat cristià, Palma de Mallorca, 2012
  • SALOM GARRETA, C.: “La arquitectura eclesiástica de Tarragona durante la Antigüedad Tardía, nuevas interpretaciones”, Butlletí Arqueològic de la Reial Societat Arqueològica Tarraconense, 32, 2010 incorporadas al Regnum Vandalorum del norte de África a mediados del siglo V, situación que durará menos de un siglo, al ser conquistadas por las tropas justinianeas y añadidas al Imperio Bizantino en el año 534.8
  • SALVADOR VENTURA, F.: “El centro de Andalucía entre los siglos V y VII: de las ciudades herederas de Roma a las sedes episcopales hisapnovisigodas”, Habis, 43, 2012
  • SANTOS GENER, S. de los: “Las artes en Córdoba durante la dominación de los pueblos germánicos”, Boletín de la Real Academia de Córdoba de Ciencias, Bellas Letras y Nobles Artes, año XXIX, 78, 1958
  • SASTRE I PORTELLA, J.: La Carta de Sever de Menorca. Anàlisi de les principals citacions bíbliques, Maó, 2000
  • SCHLUNK, H.: “Arte visigodo”, Ars Hispaniae, II, Madrid, 1947
  • SCHLUNK, H.: “El arte decorativo visigodo”, Boletín Bibliográfico, año XII 1-2, 1944
  • SCHLUNK, H.; HAUSCHILD, Th.: Hispania Antiqua. Die Denkmäler der frühchristlichen und westgotischen Zeit, Mainz am Rheim, 1978
  • SOTOMAYOR MURO, M.: “Testimonios arqueológicos cristianos en la Antigüedad tardorramana y visigótica”, GARCÍA MORENO, L.A. (dir.): Historia de Andalucía. II. Andalucía en la Antigüedad Tardía: de Diocleciano a don Rodrigo, Sevilla, 2006
  • TEICHNER, F.: “«De lo romano a lo árabe». La transición del sur de la provincia de Lusitania de Al-Gharb Al-Andalus”, CHAVARRÍA ARNAU, A. et alii (eds.): Villas tardoantiguas en el Mediterráneo occidental (Anejos de AEspA XXXIX), Madrid, 2006
  • VIZCAÍNO SÁNCHEZ, J.: La presencia bizantina en Hispania (siglos VI-VII). La documentación arqueológica (Arqueología y Cristianismo XXIV, 2007), Murcia, 2009
  • VIZCAÍNO SÁNCHEZ, J.: La presencia bizantina…, p. 704; RIERA RULLAN, M.: Arqueologia d’una instal·lació monacal primerenca a l’arxipèlag de Cabrera (Illes Balears) (segles V-VIII dC). Restes arquitectòniques, de producció, ceràmica i altres materials arqueològics, Tesi Doctoral, Universitat Autònoma de Barcelona, 2015, url: http://www.tdx.cat/handle/10803/381078